آثار باستانی کردستان ” غار کرفتو “
آثار باستانی کردستان غار کرفتو
استان کردستان، در دامنه ها و دشت های پراکنده رشته کوه های زاگرس میانی، استانی سرسبز و زیباست که می تواند به یکی از قطب های گردشگری تبدیل شود. غار کرفتو
این استان حدود 1/7 درصد از ساخت کل کشور را شامل می شود و حدود 1/5 میلیون نفر جمعیت دارد.
شهرستان دیواندره که در شمال این استان قرار گرفته است به رغم اینکه تنها حدود 15 ٪ از وسعت استان کردستان را شامل می شود، تمدنی چهار هزار ساله دارد.
آثار باستانی غار کرفتو نشانگر وجود تمدن و حیات تا دو هزار سال قبل از میلاد در این منطقه است. این غار در 31 کیلومتری شمال غرب شهر دیواندره در استان کردستان قرار گرفته و یکـی از آثـار معـماری صخـره ای مـربـوط به قـرن سـوم مـیـلادی است. این غار، که غاری آهکی است در دوران سوم زمین شناسی شکل گرفته است و بخش هایی از آن، دست کند است و کتیبه هایی از دوران پیش از تاریخ دارد.
با توجه به تحقیقات به عمل آمده، در دوران مزوزوییک کرفتو در زیر آب بود و در اواخر این دوره ارتفاعات آن از آب خارج شد. غار کرفتو از غارهای آهکی و طبیعی است که در ادوار مختلف جهت استفاده و سکونت انسان تغییر حالت داده و با معماری صخره ای در چهار طبقه، در دل کوه حفر شده است. طول غار حدود 750 متر است و راه های فرعی متعددی از آن منشعب می شود. در طول سکونت انسان در این غار، تغییرات و دگرگونی های عمده و دخل و تصرفات بسیار در آن به وجود آمده و حجاران هنرمند، به زیبایی، فضاهایی را در مدخل های غار تراشیده و اتاق ها، راهرو و دالان های متعددی را به وجود آورده اند.
غار کرفتو در ارتفاعی بیش از 100 متر از سطح زمین قرار دارد و محل قرار گیری آن به گونه ای است که باد به درون غار راه پیدا نکند و اصطلاحا بادگیر نباشد. همین موقعیت سبب شده تا در زمستان برف، دامنه جنوبی را نپوشاند اما 500 متر آن طرف تر و در جنوب شرقی غار، زمین را سفیدپوش کند. زمستان های گرم و تابستان های خنک از جمله ویژگی های خارق العاده ی این غار هستند که بسیاری را حیرت زده می کنند. دو چشمه، در پایین غار قرار دارند که با جوشیدن آبی گوارا از قلب زمین زندگی را در این محل، ممکن کرده و سال ها در اختیار انسان های غارنشین بوده اند.
این اثر ارزشمند در تاریخ 20 بهمن 1318 با شماره ی ثبت 330 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قسمتی از غار که ساخته دست انسان نیست
این غار در ارتفاعی بیش از 100 متر از سطح زمین قرار دارد که برای رسیدن به آن باید بیش از 180 پله را طی کرد. دالان طبیعی غار بیش از 600 متر است که ارتفاع سقف آن از یک تا 12 متر متفاوت است.
بخش طبیعی و دالان های منتهی به آن در گذشته دارای آب فراوان بوده و در اثر فرسایش، اشکال کم نظیری در آنها ایجاد شده است. اشکال کروی و چند بعدی در جای جای این بخش غار قرار دارند و به سبب وجود سقف و دیواره های رنگی و منحنی و قوس زیبا همچون سالن های موسیقی به نظر می رسد.
بر دیواره عمودی طبقات مختلف غار آثار متعددی از گوزن مارال، سوارکار با اسب، حیواناتی ناشناس و غیره وجود دارد که به سختی قابل مشاهده اند.در میان نقش های قابل مشاهده، نقش های گوزن های مارال که تعداد آنها در طبقه دوم به چهار مورد می رسد از همه قدیمی ترند.
معماری غار
آثار باستانی کردستان غار کرفتو
در قسمت جلویی غار، چهار طبقه معماری صخره ای و دست کند ایجاد شده که در هر طبقه علاوه بر ایجاد اتاق های تو در تو با پنجره ها و نورگیرهایی به فضای بیرونی و درگاهی های مربوطه ساخته شده اند. دالان ها و راهروهای عبوری به منظور ارتباط به طبقات، پله ای تراشیده شده در سنگ و حتی ایجاد جای مناسب کلون و چفت و بست پنجره ها و درگاهی ها باعث تامین امنیت هر قسمت می شده و این موضوع نشان از نوعی معماری پیشرفته در آن زمان دارد. البته به دلیل ریزش هایی که در اثر گذشته زمان در صخره های بیرونی و پیرامون دهانه ورودی در مجموعه معماری صخره ای غار ایجاد شده، تعداد اتاق ها و راهروهای موجود در کلیه طبقات در حال حاضر مشخص نیست و به نظر می رسد مجموعه معماری صخره ای و دست ساز غار بسیار گسترده تر از وضعیت کنونی آن بوده باشد و آثار این تخریب ها هنوز هم کاملا مشخص است.
روی دیوارهای برخی از اتاق های غار و راهروهای عبوری آنها نقوشی از جانوران و گیاهان وجود دارد. زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است. دقت در تراشیدن و کندن اتاق ها، فرم خاص سقف ها به شیوه کمانی و ایجاد درگاهی ها و پله های آستانه آن در پنجره ها و نورگیرهای اتاق ها از اهمیت خاصی برخوردار است و از نظر تزئینات موجود در پنجره ها قابل مقایسه با آثار موجود در معماری تپه نوشیجان ملایر از دوران مادهاست.
غاری برای الهه یونانی
روی سردر ورودی یکی از اتاق های طبقه سوم کتیبه ای یونانی وجود دارد که تا حد زیادی صدمه دیده است. در این کتیبه از الهه هراکلس یاد شده و به همین دلیل بسیاری این غار را معبد الهه یونانی نامگذاری کرده اند. در این کتیبه آمده است:«این خانه هراکلس است، هر کس در ان وارد شود در امان است.» وجود این کتیبه سبب شده تا برخی را عقیده بر این باشد که احتمالا این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت و استقرار سلوکیان (جانشینان پس از اسکندر مقودنی) قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کرده اند. غار کرفتو در سال 1818 میلادی توسط سر رابرت کرپورتر بازدید و کتیبه آن خوانده شد. در سال 1838 میلادی هنری اولینسون از غار بازدید کرد و آن چه را که به وسیله کرپورتر از کتیبه خوانده شده بود، اصلاح کرد.
تاریخچه حضور انسان ها در غار
تا پیش از اینکه در زمستان 79 و تابستان و پاییز سال 80 کاوش های علمی در این غار صورت بگیرد، کارشناسان با توجه به معماری و کتیبه ی یونانی در غار، قدمت سکونت و استفاده از فضای غار را پس از سلوکیان و در دوره های اشکانی، ساسانی و اسلامی می دانستند.
با انجام کاوش ها و مطالعات انجام شده در اطراف غار آثاری از سکونت در دوره ی پیش از تاریخ و از اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد و هزاره چهارم پیش از میلاد به دست آمد و مشخص شد که این غار همزمان با پناهگاه ها و غارهای دیگری همچون غار کانی میکائیل در 1 کیلومتری کرفتو، مورد استفاده ی انسان بوده است.
نتایج آزمایشات خاک شناسی از این دو غار و مطالعه بر روی رسوبات، نشان می دهد که در هزاره ی پیش از میلاد، فعالیت های انسانی در این غارها وجود نداشته است. دلیل این اتفاق، به یک رشته فعل و انفعالاتِ به وجود آمده در سطح غار، نسبت داده می شود که باعث شده گله دارانِ کوچ رو که در غار ساکن بودند، آن را ترک کنند.
کارشناسان در ادامه ی بررسی ها و حفاری های خود تا عمق 5.5 متر نیز پیشروی کرده و به یافته های دیگری دست یافته اند. در این یافته ها لایه های متعدد که به لایه ای از تراشه های سنگی و تیغه ای ختم می شوند، حکایت از وقفه ای هزار ساله در زندگی انسانی و آغاز مجدد آن دارد. پس از این دوران می توان 4 دوره سکونتی را برای غار در نظر گرفت:پیش از تاریخ، اشکانی، ساسانی، اسلامی ( البته در مورد دوره ی سلوکیان هنوز قطعیتی وجود ندارد )
در عمق 5.2 متری آثاری از دوره پارتی به دست آمد و پس از آن یک قشر رسوبی به قطر 50 سانتی متر همچون یک مرز، فاصله ای را میان دوره پیش از تاریخ و تاریخ نشان می دهد. پس از این فاصله، لایه های مسطح آهکی وجود دارند که تراشه های کشف شده در آنها با آثار کشف شده در دامنه های جنوبی غار و محوطه های اطراف آن مطابقت دارد و استفاده از غار را از دوره ی پیش از تاریخ تا دوره اسلامی تایید می کند.
در کاوش های انجام شده در غار مشخص شد که سطح غار از لایه هایی تشکیل شده که هر یک در دوره ی خاصی شکل گرفته اند. همچنین خاک های موجود در داخل راه های فرعی مسدود شده و حفره ها و سوراخ های کناری غار نیز نشان می دهند که ساکنان جدید غار در هر دوره، خاک های دوره ی پیشین را از سطح غار جمع آوری کرده و در این مکان ها انباشته اند. در نتیجه ی انباشته کردن خاک ها، ساختاری لایه ای شکل گرفته که ترتیب تاریخی لایه های آن با لایه های موجود در سطح غار مطابقت دارد.
در طبقه چهارم غار و محوطه ی بیرون آن، تراشه هایی سنگی دیده شده است که استفاده انسان از این محل را در دوران پیش از تاریخ نشان می دهد. نمونه هایی دیگر نیز از این تراشه ها در لایه های مختلف سطح غار به دست آمده است که می تواند احتمالات کارشناسان را در مورد قدمت غار به یقین تبدیل کند.
غاری برای الهه یونانی
روی سردر ورودی یکی از اتاق های طبقه سوم کتیبه ای یونانی وجود دارد که تا حد زیادی صدمه دیده است. در این کتیبه از الهه هراکلس یاد شده و به همین دلیل بسیاری این غار را معبد الهه یونانی نامگذاری کرده اند. در این کتیبه آمده است:«این خانه هراکلس است، هر کس در ان وارد شود در امان است.» وجود این کتیبه سبب شده تا برخی را عقیده بر این باشد که احتمالا این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت و استقرار سلوکیان (جانشینان پس از اسکندر مقودنی) قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کرده اند. غار کرفتو در سال 1818 میلادی توسط سر رابرت کرپورتر بازدید و کتیبه آن خوانده شد. در سال 1838 میلادی هنری اولینسون از غار بازدید کرد و آن چه را که به وسیله کرپورتر از کتیبه خوانده شده بود، اصلاح کرد.
تاریخچه حضور انسان ها در غار
تا پیش از اینکه در زمستان 79 و تابستان و پاییز سال 80 کاوش های علمی در این غار صورت بگیرد، کارشناسان با توجه به معماری و کتیبه ی یونانی در غار، قدمت سکونت و استفاده از فضای غار را پس از سلوکیان و در دوره های اشکانی، ساسانی و اسلامی می دانستند.
با انجام کاوش ها و مطالعات انجام شده در اطراف غار آثاری از سکونت در دوره ی پیش از تاریخ و از اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد و هزاره چهارم پیش از میلاد به دست آمد و مشخص شد که این غار همزمان با پناهگاه ها و غارهای دیگری همچون غار کانی میکائیل در 1 کیلومتری کرفتو، مورد استفاده ی انسان بوده است.
نتایج آزمایشات خاک شناسی از این دو غار و مطالعه بر روی رسوبات، نشان می دهد که در هزاره ی پیش از میلاد، فعالیت های انسانی در این غارها وجود نداشته است. دلیل این اتفاق، به یک رشته فعل و انفعالاتِ به وجود آمده در سطح غار، نسبت داده می شود که باعث شده گله دارانِ کوچ رو که در غار ساکن بودند، آن را ترک کنند.
کارشناسان در ادامه ی بررسی ها و حفاری های خود تا عمق 5.5 متر نیز پیشروی کرده و به یافته های دیگری دست یافته اند. در این یافته ها لایه های متعدد که به لایه ای از تراشه های سنگی و تیغه ای ختم می شوند، حکایت از وقفه ای هزار ساله در زندگی انسانی و آغاز مجدد آن دارد. پس از این دوران می توان 4 دوره سکونتی را برای غار در نظر گرفت:پیش از تاریخ، اشکانی، ساسانی، اسلامی ( البته در مورد دوره ی سلوکیان هنوز قطعیتی وجود ندارد )
در عمق 5.2 متری آثاری از دوره پارتی به دست آمد و پس از آن یک قشر رسوبی به قطر 50 سانتی متر همچون یک مرز، فاصله ای را میان دوره پیش از تاریخ و تاریخ نشان می دهد. پس از این فاصله، لایه های مسطح آهکی وجود دارند که تراشه های کشف شده در آنها با آثار کشف شده در دامنه های جنوبی غار و محوطه های اطراف آن مطابقت دارد و استفاده از غار را از دوره ی پیش از تاریخ تا دوره اسلامی تایید می کند.
در کاوش های انجام شده در غار مشخص شد که سطح غار از لایه هایی تشکیل شده که هر یک در دوره ی خاصی شکل گرفته اند. همچنین خاک های موجود در داخل راه های فرعی مسدود شده و حفره ها و سوراخ های کناری غار نیز نشان می دهند که ساکنان جدید غار در هر دوره، خاک های دوره ی پیشین را از سطح غار جمع آوری کرده و در این مکان ها انباشته اند. در نتیجه ی انباشته کردن خاک ها، ساختاری لایه ای شکل گرفته که ترتیب تاریخی لایه های آن با لایه های موجود در سطح غار مطابقت دارد.
در طبقه چهارم غار و محوطه ی بیرون آن، تراشه هایی سنگی دیده شده است که استفاده انسان از این محل را در دوران پیش از تاریخ نشان می دهد. نمونه هایی دیگر نیز از این تراشه ها در لایه های مختلف سطح غار به دست آمده است که می تواند احتمالات کارشناسان را در مورد قدمت غار به یقین تبدیل کند.
کاوش ها در غار کرفتو
در سال 1818 فردی به نام سر رابرت کرپورتر از کرفتو بازدید نمود و کتیبه ی آن را خواند. پس از وی در سال 1838 شخص دیگری به نام هنری اولینسون به درون غار رفت و تعبیر کرپورتر از کتیبه را اصلاح نمود.
در سال 1963 سراورل اشتین با همکاری دستیار هنری خود، ایوب خان نقشه ای را از اتاق ها، راهروها و دهلیزهای طبیعی و شگفت انگیز کرفتو تهیه کرد که به دلیل عدم پاکسازی کامل غار از خاک و باز نشدن همه ی مسیرها، این نقشه به صورت کامل ترسیم نشده است.
در طی مطالعات سعی شد تا نقشه ای سه بعدی از غار تهیه شود اما در نهایت به دلیل هزینه ی بالای این کار، تنها پلان طبقات مختلف غار و راه های جدید کشف شده تهیه گردید.
در سال 1376 کاوش های محدود دیگری توسط یک گروه به سرپرستی آقای دکتر میر اسکندری انجام شد و در نهایت در زمستان سال 1379 به مدت 45 روز کاوش ها و مطالعات دیگری توسط بهرام مرادی در تالار بزرگ و طولانی طبقه دوم صورت گرفت. این کاوش ها به دلیل خاکبرداری های غیر اصولی پیشین به نتایج مورد انتظار و قابل اعتمادی نرسید و تصمیم بر این شد که تحقیقات در تابستان و پاییز سال 80 در طبقه چهارم ادامه پیدا کند.
در سال 1380، کاوش هایی در دامنه های جنوبی غار و آن سوی دره ( دامنه کوه سه دختران ) صورت گرفت و به کشف یک گورستان مربوط به دوره اسلامی در قرون 7 و 8 منجر شد. علاوه بر خود غار، کاوش هایی نیز در نزدیکی غار و در مناطق زیر صورت گرفت:
* ده کهنه ( در یک کیلومتری غرب کرفتو )
* تلک آوی ( 2 کیلومتری جنوب غربی کرفتو )
* غار کانی میکائیل ( یک کیلومتری شمال کرفتو )
در نتیجه ی این کاوش ها نشانه هایی از پیش از تاریخ پارت و ساسانی و اسلامی به دست آمد و در نهایت مشخص شد که در دوره های مختلف به جز پیش از تاریخ ( اواخر هزاره پنجم و اوایل هزاره چهارم ) غار کرفتو به عنوان یک مرکز مهم در این منطقه بوده است.
نتایج کاوش ها
در نتیجه ی بررسی های اولیه، 22 هزار قطعه سفال مربوط به دوره های مختلف غار به دست آمد و با انجام کاوش ها مشخص شد که در دوره های پارت و ساسانی و قرون هفت و هشت هجری در غار کرفتو فعالیت های انسانی صورت می گرفته اما از نظر نوع کاربری، هنوز قطعیتی وجود ندارد.
آنگونه که از نشانه ها بر می آید، در دوره های پیش از اسلام، نوعی مرکز آئینی و نیایش در این مکان دایر بوده و در دوره های اسلامی با انجام تغییرات، به عنوان سکونت گاه و یا محلی برای دفاع کاربرد داشته است چرا که هنوز محلی ها آن را با عنوان قلعه کرفتو می شناسند. همچنین آثار و بقایای برج دفاعی همچون خرابه های قلعه ای در بالای کوه به نظر می رسند. با کاوش در یک گورستان در محوطه های اطراف غار، ظروف منقوش سفالی، مهره های عقیق و آهکی کوچک و سنجاق های مفرغی و گیره های موی سر مفرغی به دست آمد که شباهت بسیاری به آثار به دست آمده در زیویه در نزدیکی غار کرفتو، دارند. قبور این گورستان، به شکل مستطیل و در سنگ های رسوبی سست و قابل انعطاف ( تعرف های آتشفشانی ) حفر و اجساد بصورت چمباتمه در آنها دفن شده اند. در کنار مردگان، اشیا مفرغی و سفالینه های منقوش نیز کشف شدند.
به یاد داشته باشیم
در محوطه مقابل غار، پارکینگ نسبتا بزرگی برای توقف خودرو وجود دارد.
نزدیک ترین پمپ بنزین با غار 15 کیلومتر فاصله دارد. پمپ بنزین دیگر در جاده دیواندره – سقز و در زرینه (حدود 40 کیلومتری غار) واقع شده است.
سرویس بهداشتی نسبتا قابل قبول است. توالت فرنگی برای بیماران و بازدیدکنندگان خارجی موجود نیست.
یک فروشگاه کوچک در محوطه وجود دارد.
رستوران موجود نیست.
آب آشامیدنی در دسترس است هرچند توصیه می شود در فصول گرم سال آب آشامیدنی بهداشتی همراه خود داشته باشید.
از پارکینگ تا طبقه اول غار 220 پله وجود دارد. این مکان برای سالمندان ناتوان، بیماران با آرتروز پیشرفته زانو و بیماران با ناراحتی قلبی پیشرفته مناسب نیست.
آنتن دهی تلفن همراه مطلوب است.
برای ورود به غار لازم است بلیت تهیه کنید.
بروشور به زبان فارسی موجود است. اگر درخواست کنید به شما تحویل می دهند.
معمولا داخل غار راهنما حضور ندارد.
در صورت قطع برق، اعماق غار فوق العاده تاریک می شود. توصیه می شود یک چراغ قوه کوچک همراه خود داشته باشید.
غار متعلق به همه است، از نوشتن یا حکاکی هر نوع یادگاری بر دیوارهای غار جدا پرهیز کنید.
در محوطه بیرونی غار درخت یا سایه بان وجود ندارد. اگر قصد دارید برای مدت طولانی در این محوطه بمانید، مراقب آفتاب سوختگی باشید.
محوطه بیرونی و همچنین فضاهای داخل غار دارای پله های متعدد و پستی و بلندی بسیار است، مراقب کودکان خود باشید.
در دهانه های خروجی غار نرده های چوبی درست کرده اند که علاوه بر شکل زیبا مانع سقوط بازدیدکنندگان می شود. به این نرده ها تکیه ندهید. خطر سقوط در این بخش برای کودکان بسیار جدی و خطرناک است.
هتل های قابل قبول جهت اقامت در شهرهای سنندج، سقز و مهاباد قرار دارد.
(0)
(0)
